Przywódca Narodowej Demokracji to postać wielowymiarowa i bogata. Gigant, jakich niewielu było w naszej historii. Wokół żadnego z polityków tak intensywnie nie tworzono czarnej legendy, zarzucającej mu gloryfikację nacjonalizmu oraz zatrucie przestrzeni publicznej hasłami antysemickimi. Jednocześnie do dziś ma wierny krąg uczniów czerpiących z jego dzieła inspiracje.
 

Polityk i myśliciel

Był liderem nowego typu na polskiej scenie politycznej. Pochodził z praskiej rzemieślniczej rodziny i formułując tezy nowoczesnego polskiego nacjonalizmu, dążył do tego, aby program narodowy został przyjęty przez szerokie masy, w miastach i na wsi. Był zdecydowanym przeciwnikiem Józefa Piłsudskiego oraz reprezentowanych przez niego koncepcji. Jednak w decydującym momencie, jesienią 1918 r., potrafił zgodnie z nim współpracować w dziele odbudowy polskiej państwowości. Był także odważnym, często wręcz nowatorskim myślicielem politycznym. O znaczenie dokonań i myśli Romana Dmowskiego dla współczesnych Polaków zapytałem trzech wybitnych polityków i naukowców, od młodości zafascynowanych tą osobą, starających się dać współczesną interpretację jego myśli i praktyce politycznej. Dr hab. Aleksander Hall, jeden z liderów demokratycznej opozycji w 1979 r., założył w Gdańsku Ruch Młodej Polski (RMP) odwołujący się do dzieła Dmowskiego. Także w swej publicystyce politycznej Hall wielokrotnie interpretował dzieła autora „Myśli nowoczesnego Polaka”. W kręgu RMP rozpoczynał działalność Marek Jurek, obecnie lider Prawicy Rzeczypospolitej oraz poseł do Parlamentu Europejskiego. Swej fascynacji Dmowskim nigdy nie ukrywał również prof. Jan Żaryn, pracownik naukowy IPN oraz Uniwersytetu im. kard. Stefana Wyszyńskiego i redaktor naczelny miesięcznika „W Sieci Historii”.
 

Przepustka do historii

Marek Jurek podkreśla, że Roman Dmowski zbudował największą partię polityczną w Polsce i korzystając z mandatu społecznego, jaki mu dało jej przywództwo i obecność w parlamentach państw zaborczych, stworzył reprezentację Polski na Zachodzie podczas pierwszej wojny światowej, zyskując dla niej uznanie zwycięskich mocarstw.