Czy Jezus żądał zbyt wiele?

POWÓD WYSOKICH WYMAGAŃ

Kazanie na Górze cieszy się wielkim uznaniem. Również wielu niewierzących z szacunkiem odnosi się do zawartego w nim moralnego apelu. Jednocześnie nie sposób przeoczyć tego, że ludzie nie żyją według wskazań Jezusa. Nie dlatego jednak, że ich nie znają czy nie rozumieją. Nawet jeśli szczegóły Ewangelii wymagają wielu objaśnień, nie tak trudno pojąć główne myśli Jezusa, gdyż posługiwał się On językiem stosunkowo prostym. Trudno według tego żyć!

Wynika to stąd, że Jezus stawiał bardzo wysokie wymagania. Etyka Kazania na Górze jest trudna, maksymalistyczna. To samo można powiedzieć o całej etyce biblijnej i o etyce chrześcijańskiej. Tymczasem, jak dobrze wiemy, wysokim wymaganiom nie odpowiada na ogół należyte postępowanie. Ludzie wiedzą, jak powinni postępować, ale robią co innego, stale grzeszą przeciw Bogu i bliźnim - i my sami nie jesteśmy inni.

Rodzi to istotną trudność. Czy taka etyka nie przecenia możliwości człowieka? Czy takie wymagania moralne mają sens? Po co przykazania, które są nieustannie łamane? Zniechęceni trudnościami życia po chrześcijańsku, niektórzy posuwają się do odrzucenia takich niewygodnych zasad moralnych. Czy nie lepsze byłyby zasady mniej ambitne, ale wykonalne? Po cichu wielu tak myśli i według tego postępuje.

Z tej trudności bierze się częste przekonanie, że o ile można proponować trudne zasady chrześcijańskie pojedynczym ludziom, to jednak nie całym społeczeństwom. Wtedy zezwala się, by życie indywidualne było podporządkowane wymaganiom religijnym, życie publiczne natomiast miałoby charakter świecki i swoje własne reguły.

Problemy te chrześcijanie dostrzegali od dawna. Proponowano różne ich rozwiązania. W historii teologii można wyodrębnić cztery stanowiska w tej sprawie.

Pierwsze uznaje, że Kazanie na Górze (a tym samym cały chrześcijański kodeks moralny) ma charakter katechezy zawierającej wymagania trudne, ale jednak konieczne i wykonalne. Chrześcijanin ufający Bogu i wsparty łaską może i powinien tak żyć. Za taką odpowiedzią stoi słuszny argument, że z wymagań moralnych nie należy rezygnować. Następnie, choć część wymagań Jezusa ma charakter maksymalny, inne nie wymagają większego bohaterstwa. Z drugiej strony można odnieść wrażenie, że tak twierdząc, udajemy, jakoby problemu nie było. Dlatego trudno uznać tę odpowiedź za wystarczającą.

Drugie stanowisko polega na tym, że uznaje się różne poziomy wymagań; etyka byłaby wówczas dwustopniowa: etyka dla zwykłych ludzi, Dziesięć przykazań Bożych, i etyka dla wybranych, na przykład dla zakonników. Ci mogą podjąć próbę życia według zasad Kazania na Górze, traktując je jako rady ewangeliczne. Jezus zwracałby się więc do lepszych, wiedząc, że większość słuchaczy za Nim nie pójdzie. Ale nawet jeśli w praktyce świętych jest niewielu, trzeba wziąć pod uwagę, że Jezus nauczał zwykłych ludzi w Galilei, a Ewangelie powstały jako lektura dla każdego. Każdy człowiek, mamy nadzieję, został wybrany przez Boga.

Te dwa rozwiązania zrodziły się w środowisku katolickim. Tłem dalszych dwóch propozycji jest protestantyzm. Luter uznał, że Kazanie na Górze z jego niewykonalnymi wymogami przede wszystkim uświadamia człowiekowi jego grzeszność. Tym samym liczyć może on tylko na Boże przebaczenie. Ta odpowiedź jest w oczywisty sposób za uboga. Owszem, konfrontacja z przykazaniami ujawnia, że grzeszymy, ale jednak głównym celem przykazań pozostaje poprawienie człowieka, a nie jego zdemaskowanie!