Jarzębina

Jej czerwone korale, nawlekane w dzieciństwie na nitkę, są ozdobą jesiennych plenerów. Jest drzewem, którego nie tylko owoce, ale też liście i kwiaty mają działanie prozdrowotne. W czasach PRL-u popularne były owoce jarzębiny w czekoladzie (teraz zastąpiono je rodzynkami czy śliwkami), a także kandyzowane. Owoce jarzębiny mają szerokie zastosowanie. Można je przerabiać na dżemy (np. z dodatkiem jabłek), nalewki (tradycyjny jarzębiak) lub suszyć, a potem stosować jako dodatek do herbaty. Owoce działają moczopędnie, wzmacniająco, ściągająco i odtruwająco. Obniżają ciśnienie krwi i pobudzają przemianę materii. W sezonie jesienno-zimowym warto zastosować owoce jarzębiny w infekcjach wirusowych, przeziębieniach, grypach i nieżytach dróg oddechowych. Warto pamiętać, że przetwory robione ze świeżych owoców mogą mieć działanie przeczyszczające (zawartość kwasu parasorbowego). To działanie niweluje jednak obróbka cieplna w przypadku przygotowywania dżemów, konfitur czy galaretek. Duża zawartość witaminy C, pierwiastków i karotenoidów służy wzmacnianiu organizmu. Aby przygotować odwar z owoców jarzębiny, trzeba łyżkę owoców zalać szklanką wody i na małym ogniu pod przykryciem doprowadzić do wrzenia. Taki odwar wypijany po 1/2 szklanki 2 lub 3 razy dziennie będzie miał działanie przeciwbiegunkowe i moczopędne. Odwarem można też przemywać twarz (działanie oczyszczające i niwelujące przebarwienia), a olej z owoców jarzębiny zmiękcza skórę i ma właściwości łagodzące podrażnienia. Przed przygotowaniem dżemów czy konfitur owoce warto przemrozić w zamrażarce lub zagotować. Dzięki temu stracą one gorzki smak.

Dereń jadalny

To krzew lub niewysokie drzewo porastające lasy, górskie zbocza, doliny rzek i zarośla. Może być uprawiany w ogrodach, na osłoniętych, słonecznych stanowiskach. Jest krzewem wytrzymałym na przymrozki i susze, niewymagającym glebowo. Można wykorzystywać go do obsadzania żywopłotów. W zależności od odmiany może mniej lub bardziej owocować. Odmiany dekoracyjne mają charakterystyczne zielonkawo-białe liście. Najlepsze do uprawy w celu uzyskania smacznych owoców są odmiany Julico i Aurea. Julico daje duże, późno dojrzewające owoce (trzeba jednak sadzić kilka krzewów obok siebie, bo są obcopylne), natomiast odmiana Aurea – o żółtawych, przebarwiających się na różowo liściach – obficie owocuje. Owoce dojrzewają już w drugiej połowie września. Podobne nieco do żurawiny, są dojrzałe dopiero wtedy, kiedy nabiorą ciemnego, wiśniowego koloru i zaczną opadać z krzaków. Najlepiej zbierać je na rozłożoną na ziemi płachtę materiału, na którą opadną, gdy potrząśniemy krzewem. Mogą być nieco pomarszczone, mają słodko-kwaśny smak, przypominający nieco wiśnie. Owoce mają dość sporą pestkę, którą warto usunąć przy przygotowywaniu przetworów (pomocna jest drylownica lub wykałaczka). Z owoców można robić powidła, dżemy, soki i syropy. Ponieważ mają one właściwości wspomagające trawienie, podobnie jak konfitury z żurawiny, dżem z derenia można podawać jako przystawkę do tłustych mięs i innych dań ciężkostrawnych. Przy robieniu dżemów i konfitur warto pamiętać o tym, że owoce tego krzewu nie są zbyt bogate w pektyny, dlatego można je mieszać w przetworach z innymi (np. z jabłkami). Dzięki temu dżem lub konfitura szybciej zgęstnieją. Z owoców derenia przygotowuje się też słynną dereniówkę. Nalewkę można zrobić, zalewając owoce alkoholem 70-procentowym lub wódką, a po upływie 2–3 tygodni zlać roztwór do drugiej butelki. Owoce zasypać cukrem, a powstały sok po kolejnych 2–3 tygodniach wymieszać z intraktem alkoholowym. Owoce derenia w niektórych krajach marynuje się w occie lub zaprawia w zalewie octowej.

Rokitnik zwyczajny

Światłolubny krzew porastający dziko wybrzeże Bałtyku. Znaleźć go można też na nieurodzajnych stokach górskich, w dolinach rzek czy w ogrodach. Uprawiany głównie jako roślina ozdobna lub sadownicza, często wykorzystywany jest do umacniania skarp, hałd i wydm. Dzięki swoim właściwościom prozdrowotnym określany jest jako żywność funkcjonalna. Duża zawartość bioaktywnych substancji wykorzystywana jest także w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. Do przetworów używa się głównie owoców, choć podłużne, drobne liście też zasługują na uwagę. Sok z owoców rokitnika zawiera m.in. kwasy organiczne, tłuszczowe, flawonoidy, karotenoidy, witaminy (w tym dużą zawartość witaminy C) oraz składniki mineralne. Można z nich przygotowywać soki, syropy, dżemy, galaretki oraz konfitury. Suszone owoce można dodawać do herbaty lub mieszanek ziołowych. Mają one właściwości wzmacniające.