Człowiek zbawiony

W Liście do Rzymian Paweł pogłębia swoją naukę. „Sprawie­dliwość Bożą" rozumie teraz jako wydarzenie Objawienia. Wska­zują na to 1,17 i 3,21. Oba te miejsca dowodzą pewnych przesunięć w jego refleksji, a tym samym podkreślają doniosłość sprawiedliwości Bożej rozumianej teraz jako Objawienie. Należy przy tym zwrócić uwagę na to, że w Liście do Galatów tego tematu w powiązaniu z usprawiedliwieniem Paweł nie poruszał, (zob. jednak 2 Kor 5,21).

Objawienie sprawiedliwości Bożej położyło kres powszechnej, obejmującej żydów i pogan, sytuacji grzechu. „Ale teraz jawną się stała sprawiedliwość Boża niezależna od Prawa, poświadczona przez Prawo i Proroków. Jest to sprawiedliwość Boża [dostępna] przez wiarę w Jezusa Chrystusa" (Rz 3,21 n). Nie ma najmniej­szej wątpliwości, że przez to wydarzenie Objawienia Apostoł rozumie konkretnie krzyż i wskrzeszenie Jezusa Chrystusa. Jest to wydarzenie z przeszłości, które nie przestaje oddziaływać na teraźniejszość (perf. pass. πεφανέρωται). Bóg dokonał go w Je­zusie Chrystusie. Ponieważ kilka linijek dalej Paweł przytacza objaśniane już zdanie zaczerpnięte z tradycji „Jego to Bóg ustano­wił narzędziem przebłagania...", tutaj może się ograniczyć do takiego abstrakcyjnego sformułowania. Można nawet przypusz­czać, że właśnie ta tradycyjna wypowiedź doprowadziła go do pojmowania usprawiedliwienia jako Objawienia. Ponieważ ta wy­powiedź mówiła o jawnie dokonanym przez Boga dziele pojed­nania, Apostoł objaśnia je jako wyjście Boga z Jego ukrycia. Termin „Objawienie" należy tu rozumieć w ścisłym znaczeniu: oznacza on coś, czego człowiek nie mógł poznać własnymi siłami, co musiało mu zostać ukazane przez Boga. Wydarzenie Ob­jawienia było czymś analogicznym do tego, co Paweł przeżył pod Damaszkiem kiedy Bóg objawił w nim swego Syna (Ga 1,16). I o tym także należy pamiętać, gdy Apostoł mówi o Objawieniu.

Jako Objawienie sprawiedliwości Bożej krzyż i zmartwych­wstanie doprowadzają do zakończenia starego eonu i początku nowego oraz usuwają różnice dzielące żydów i pogan, których jedność Paweł dostrzegał już w kondycji grzechu. Ponieważ wszyscy zgrzeszyli i są pozbawieni chwały Bożej, nie ma już miedzy nimi różnicy (Rz 3,22 n). Wprowadzony tu termin „chwała" można rozpatrywać także w pozytywnym powiązaniu ze sprawiedliwością. Ale różnica została usunięta przede wszyst­kim w tym znaczeniu, że wszyscy mają taki sam dostęp do sprawiedliwości Bożej, czyli do wiary, a Prawo jako droga zbawienia przestało się już liczyć. „Bez Prawa" znaczy tyle samo co „po usunięciu Prawa". Prawo nadał może pełnić prorocką rolę świadka. Sprawiedliwość Boża jest dostępna dla wszystkich i przestała być związana z jednym tylko narodem. Akcentowany przez Apostoła uniwersalizm otrzymałby w tym miejscu szczegól­ny wydźwięk, gdyby można było założyć, że wypowiedź tradycji mówiąca o ukazaniu się Bożej sprawiedliwości w odpuszczeniu dawniej popełnianych grzechów odnosiła się wyłącznie do ludu Przymierza, Izraela, a sprawiedliwość Boża była rozumiana jako odnowienie Przymierza. W takim przypadku Paweł byłby ten punkt skorygował i nadał mu wymiar uniwersalny.

Dokonane raz jeden w przeszłości, przez krzyż i wskrzeszenie Jezusa, objawienie sprawiedliwości Bożej nie przestaje oddziaływać na teraźniejszość. Realizuje się to przez głoszenie Ewangelii o krzy­żu i zmartwychwstaniu, w której Paweł także widzi objawienie sprawiedliwości Bożej: „Bo ja nie wstydzę się Ewangelii, jest bowiem ona mocą Bożą ku zbawieniu dla każdego wierzącego, najpierw dla Żyda, potem dla Greka. W niej bowiem objawia się (praesens pass. ἀποκαλύπτεται) sprawiedliwość Boża, która od wiary wychodzi i ku wierze prowadzi" (1,17). Rozumienie głoszenia Ewangelii jako Objawienia jest możliwe jedynie w wierze, w ostatecznym rozrachunku jest wiarą. Ponieważ wiara zostaje przez Boga osądzona jako „sprawiedliwa", wydarzenie to przybiera charakter prawniczy - teraz dotyczący głoszenia Ewangelii. Głoszenie to jest zwiastowaniem sądu Bożego, który teraz, wszędzie tam, gdzie jest głoszona Ewangelia, potwierdza jej sprawiedliwość. Ponieważ tym, którego Bóg usprawiedliwia, jest grzesznik (Rz 4,5) - żaden człowiek nie jest sprawiedliwy (3,10) - uwidacznia się w pełni darmowość tego wydarzenia. Usprawiedliwienie przez Boga zapoczątkowuje nowe stworzenie.

Usprawiedliwienie to coś więcej niż tylko odpuszczenie grze­chów. Poza tym, że jest objawieniem, poza tym, że ma moc stwarzania nowego człowieka, usprawiedliwienie Boże ma inne jeszcze aspekty. Bóg ukazuje w nim swą wierność Przymierzu (zob. zwłaszcza Rz 3,3-5). Ale jawi się ono także jako moc, która bierze w swe posiadanie usprawiedliwionego. Ten aspekt ukazuje w szczególny sposób 10,3: „Albowiem nie chcąc uznać, że uspra­wiedliwienie pochodzi od Boga, i uporczywie trzymając się własnej drogi usprawiedliwienia, [Żydzi] nie poddali się usprawiedliwieniu pochodzącemu od Boga". Tylko w tym miejscu Paweł wysuwa -mającą zresztą ogólniejsze znaczenie - alternatywę: sprawie­dliwość Boża - własna sprawiedliwość. Ta druga polega na własnych wysiłkach człowieka, podejmowanych w celu uzyskania od Boga werdyktu „sprawiedliwy"; w tym wypadku, usiłowania te polegają na zachowywaniu Prawa, na pełnieniu nakazanych prze­zeń uczynków. W ostatecznym rozrachunku mamy tu do czynienia z fałszywie ocenianym działaniem religijnym. Jeśli można to rozu­mieć w takim właśnie szerszym znaczeniu, to takie próby osiąg­nięcia sprawiedliwości własnymi siłami, bez oglądania się na dar łaski Bożej, nigdy nie przestały być aktualne. Koniec końców napiętnowana tu została wszelka forma samoodkupienia.

W Rz 6,13-20 tę biorącą w swe posiadanie moc sprawiedli­wości Apostoł ukazuje w obrazie niewolnika i wolnego: „Uwol­nieni od grzechu, staliście się sługami sprawiedliwości [...] Jako słudzy sprawiedliwości, oddajcie teraz wasze członki w służbę świętości". Wierzący ma w swym życiu realizować dany przez Boga skuteczny osąd „sprawiedliwy". Może się na nowo usunąć spod wpływu tej mocy i powrócić do grzechów. Dlatego definity­wna sprawiedliwość jest dobrem, które pozostaje przedmiotem nadziei: „My zaś z pomocą Ducha dzięki wierze wyczekujemy spodziewanej sprawiedliwości" (Ga 5,5).