Numizmatyka to rodzaj łącznika z przeszłością

W ocenie historyka, historyka sztuki i numizmatyka, monety na pierwszy rzut oka nie kojarzą nam się z czymś o wartości historycznej czy muzealnej. "Zdają się być tylko drobnymi przedmiotami o wartości fizycznej, użytkowej, służącymi do codziennych zakupów, realizowania transakcji. Nie są również zbyt często doceniane pod względem estetycznym, chyba że te wykonane ze złota lub srebra i traktowane jako lokata kapitału" - powiedział PAP dr Markowski.

"Zaskakującym więc może się wydawać, że początki kolekcjonerstwa w ogóle możemy dostrzec już w starożytności patrząc chociażby na skarbce świątyń np. w Delfach, które gromadząc wszelakie wota i monety stawały się rodzajem kolekcji. W epoce nowożytnej jednak takie prawdziwe początki tej dziedziny zbiegają się z początkiem renesansu w Europie i zbiorami Medyceuszy. Gromadząc monety, medaliony czy gemmy z wizerunkami cezarów pragnęli oni, odwołując się do nich niejako, dodatkowo legitymizować swoją władzę, podkreślając długą historię Cesarstwa Rzymskiego w Italii, którego mienili się spadkobiercami" - mówił.

Jak zaznaczył, numizmatyka więc od zarania stanowiła rodzaj łącznika z przeszłością. "Już pierwsi renesansowi kolekcjonerzy gromadząc monety z okresu starożytności czy średniowiecza doceniali także ich walor jako źródła wiedzy o tamtym okresie, chociażby właśnie poprzez wizerunki dawnych władców je zdobiące, odtwarzane też często z dużym pietyzmem, co przydawało im wartości wizualnej, artystycznej, a z uwagi na powszechne dawniej złoto i srebro jako kruszec - również finansowej" - zauważył dr Markowski.

"Gromadząc monety można więc było np. stworzyć sobie własny, niewielkich rozmiarów, rodzaj pocztu władców. Pierwsze duże kolekcje zresztą powstawały przede wszystkim w zbiorach królewskich właśnie, by przytoczyć chociażby Zygmunta III Wazę czy Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wśród prywatnych szczególnie imponujący był zbiór Emeryka Hutten-Czapskiego, znajdujący się obecnie w zasobach Muzeum Narodowego w Krakowie" - relacjonował.

W Polsce, jak podkreślił, kolekcjonerstwo ma generalnie wymiar patriotyczny. "Obracamy się głównie w kręgu monet polskich lub z Polską związanych, jak będące środkami płatniczymi w okresie zaborów ruble na wschodnich terenach, austro-węgierskie floreny czy korony w Małopolsce lub marki niemieckie z dawnego zaboru pruskiego. Najmniej popularna jest numizmatyka czasów saskich, bardzo lubiany zaś okres Wazów, z którego zresztą pochodzi wiele wzorów monet, ponieważ funkcjonowały liczne mennice jak gdańska z charakterystycznymi lwami, krakowska czy wileńska" - wskazał.

Pierwszymi kruszcami, w jakich bito monety były metale szlachetne - złoto, srebro oraz miedź. "Złoto utożsamiane dodatkowo ze słońcem było oczywiście tym najcenniejszym, później zaś zestawiane z księżycem srebro. Obydwa do dziś są metalami, w które możemy inwestować. Wiek XX to wprowadzanie innych metali do produkcji monet, by poprawić ich trwałość i czytelność" - wyjaśnił dr Markowski. Wśród najnowszych polskich monet, wprowadzonych do obiegu już w XXI w., niskie nominały 1, 2 i 5 groszy to stal powlekana mosiądzem, a od 10 groszy do złotówki - stal pokryta miedzioniklem. Skład monet 2- i 5-złotowych pozostaje niezmienny od 1995 r. i tworzy go miedzionikiel (rdzeń 2 zł i pierścień 5 zł) oraz brązal (rdzeń 5 zł i pierścień 2 zł).

Kluczowe w szacie graficznej monet zawsze były nominał oraz nazwa, a także godło państwa. "Pozostałością po tzw. psuciu monet, czyli powlekaniu warstwą szlachetnego metalu +nieszlachetnego+ środka jest obecny ząbkowany rant. Dawniej jednolitość płatniczego krążka sprawdzano nacinając brzeg, z czasem stwierdzono, że całość ząbkowanego rantu także utrudni podrobienie monety" - zaakcentował.

"Złoty jako jednostka monetarna został wprowadzony pod koniec XV w. Początkowo była to jednostka obrachunkowa równa 30 groszom. Niektórzy uważają, że za pierwszą monetę o nominale 1 złoty należy uznać półkopka Zygmunta Augusta z 1564 r. Inni za pierwszą złotówkę uważają tzw. tymfa bitego w latach 1663-66 za panowania Jana Kazimierza. Była to srebrna moneta o nominale 30 groszy. Dzielony na 100 groszy złoty został wprowadzony do obiegu w ramach reformy walutowej Władysława Grabskiego w kwietniu 1924 r. Wygląd tych monet zmieniał się przez lata, zwłaszcza w okresie PRL-u. Obecnie od 1995 r. jest niemal taki sam, produkuje je Mennica Polska z siedzibą w Warszawie, której historia sięga 1766 r." - mówił.

"Kolekcjonowanie monet cieszyło się i cieszy popularnością w zasadzie niezależnie od wieku zbieracza. Dotyczy też zarówno monet stanowiących środek płatniczy, jak i tych kolekcjonerskich, często upamiętniających ważne wydarzenia czy postacie, wyróżniających się dodatkowo walorami estetycznymi, nawet artystycznymi, atrakcyjnych także jako po prostu ładny przedmiot. Bardziej wartościowe są z reguły te bite w niskich nakładach, a więc rzadkie, choć są również entuzjaści zbierania np. wszystkich nominałów z danego rocznika. Te złote lub srebrne mogą być też lokatą kapitału" - opowiadał dr Markowski.

Jego zdaniem atrakcyjność monet wiąże się także z ich trwałością i niewielkimi rozmiarami. "Co sprawia, że można je bez problemu przechowywać lub przewieźć, mogą też stanowić rodzaj pamiątki historycznej z danej epoki, drobiazgu przywiezionego z podróży, również o walorze kulturotwórczym, przybliżającym dany kraj, ponieważ można na nich znaleźć także elementy architektury, sztuki, flory czy fauny jakiegoś państwa. Są też często świadectwem jego historii, jak nadal funkcjonujące w części dawnych kolonii francuskich - franki czy brytyjskich - funty lub posiadają taką zakorzenioną w historii i trwałości magię jak dolar, który można spieniężyć praktycznie na całym świecie. Wszystko to składa się na popularność, jaką numizmatyka cieszy się niezmiennie od wieków" - dodał. (PAP)

autorka: Anna Kondek-Dyoniziak