Trzeci Jeździec Apokalipsy

Fragment książki "Krąg biblijny", który zamieszczamy za zgodą Wydawnictwa M

1. Waga czy jarzmo?

Moja egzegetyczna przygoda rozpoczęła się w sposób nietypo­wy, nie od tekstu Apokalipsy, ale od cyklu genialnych drzeworytów wykonanych do tego poematu w roku 1498 przez dwudziestosiedmioletniego Albrechta Dürera. Otóż pewnego dnia, oglądając już z myślą o przetłumaczeniu Apokalipsy album jego reprodukcji, natrafiłem na scenę przedstawiającą czterech Jeźdźców na ko­niach i pomyślałem, że ta wysoko podniesiona waga w ręce trzeciego Jeźdźca, igrająca z wiatrem, przypomina raczej powie­wającą chustkę niż groźny symbol nadciągającego głodu.
  Albrecht Dürer Czterej Jeźdźcy Apokalipsy

Wydało mi się również, że podczas gdy łuk, miecz i trójząb (malarska licencja Dürera!) stanowią w rękach złowróżbnych wysłanników niemal organiczną z nimi całość - waga o filigranowych kształ­tach, kołysząca się filuternie w powietrzu, nie współbrzmi z cięż­ką, zwalistą postacią trzeciego Jeźdźca. Gdy kilka tygodni później, podczas wstępnych przygotowań do przekładu Apokalipsy, za­stanawiałem się nad opisem męża cwałującego na czarnym koniu i trzymającego w ręce wagę, zadałem sobie pytanie, które wymagało już jasnej i wyczerpującej odpowiedzi: kim jest właściwie trzeci Jeździec Apokalipsy? I wtedy zmuszony byłem pod naciskiem obowiązującej dociekliwości tłumacza zajrzeć do wewnętrznych wiązań tekstu, prześledzić jego złożoną budowę i związki, które łączą zazębiające się o siebie symbole.

Interesujący nas tekst brzmi w dosłownym przekładzie, zgodnie z tradycyjną interpretacją:

„A gdy zdjął trzecią pieczęć
Usłyszałem trzecie Stworzenie
Wołające:
«Przyjdź!»
I ujrzałem
- Spójrz! -
Oto czarny koń, A na nim jeździec,
Który trzymał w swej ręce jarzmo.
Usłyszałem jakby głos
Wychodzący
Spośród czterech Stworzeń:
«Jedna miara pszenicy
Za denara!
Trzy miary jęczmienia
Za denara!
Nie wyrządzaj krzywdy
Drzewu oliwnemu i winnej latorośli!»".

(Księga Apokalipsy 6,5-6)

W cytowanym powyżej fragmencie interesują nas następu­jące motywy:

1. przedmiot, który trzeci Jeździec trzyma w ręce („Miał wagę w swojej ręce").
2. wypowiedź Głosu, mówiącego spośród Czterech Stwo­rzeń o nędznej płacy robotników rolnych w Palestynie („Jedna miara pszenicy za denara i trzy miary jęczmienia za denara").
3. wezwanie skierowane do nieznanego krzywdziciela („Nie krzywdź oliwy i wina").

Jak tradycyjna egzegeza tłumaczy te trzy motywy?
Według jednomyślnej i powszechnej wykładni trzeci Jeź­dziec trzyma w rękach wagę, „symbol skąpego odmierzania racji żywnościowych"^[1] i tym samym symbolizuje Głód^[2]. Głos wychodzący spośród Czterech Stworzeń, mówiący o nędzy ludu, komentowany jest jako „protest cherubinów, opiekunów natury, albo glos miłosierdzia Bożego ograniczający rozmiary klęski głodu"^[3].

---------------------------------

[1] Apokalipsa św. Jana, Wstęp, przekład, komentarz o. Augustyna Jankowskiego, Pallottinum, Poznań 1959, s. 174.
[2] Tamże.
[3] Apokalipsa św. Jana, Wstęp, przekład, komentarz o. Augustyna Jankow-skiego, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1975, s. 633.